Istorijski arhiv Subotica je institucija kulture koja evidentira, preuzima, čuva, štiti, sređuje, obrađuje, objavljuje i daje na korišćenje arhivsku građu. Pokriva teritoriju opština Subotica, Bačka Topola i Mali Iđoš.

Od vremena kada je počeo da deluje kao arhivsko područje, arhiv je prerastao u Ustanovu koja danas raspolaže sa 515 fondova i zbirki u dužini od 7.300 metara arhivske građe.

Tokom minulog vremena institucija se razvijala i napredovala. Paralelno sa povećavanjem smeštajnog i radnog prostora rasla je i stručna osposobljenost zaposlenih arhivista. Danas nastoji da se razvija u skladu sa modernim arhivističkim tokovima, prema propisanim zakonskim regulativama, a u pravcu kojim ide savremena arhivska struka.

OSNOVNI PODACI

Pregled promena naziva arhiva:

  
• Gradska državna arhiva u Subotici (od 1952)
  
• Istorijski arhiv Subotica (od 1964)
  
• Istorijski arhiv Subotica p.o. – Történelmi levéltár Subotica t.f. (od 1975)
  
• Istorijski arhiv Subotica – Történelmi Levéltár Subotica (od 1992)
  
• Историјски архив Суботица – Historijski arhiv Subotica – Történelmi levéltár Szabadka (od 2002)
  
• Историјски архив Суботица – Szabadkai Történelmi Levéltár – Povijesni arhiv Subotica (od 2012)

Adresa arhiva:

24000 Subotica, Trg Slobode 1/III

Odgovorna osoba:

Stevan Mačković, direktor

Kontakt:

024/524-033,

(faks. 524-033),

626-889

www.suarhiv.co.rs

Osnivanje arhiva:

Koliko je dug kontinuitet čuvanja arhivalija u našem gradu govori nam podatak da od 1751. godine postoji prostorija – arhiv, koja je bila namenjena za čuvanje prepiske nastale radom Gradske uprave. Naime, te godine je izgrađena prva Gradska kuća koja je imala svega četiri prostorije a jedna od njih je bila arhiva. Zahvaljujući toj činjenici ostvareni su uslovi za čuvanje dokumenata koji su nastajali delovanjem Gradske uprave Subotice počevši od 1743. godine, kada grad stiče municipalnu samostalnost i dobija civilnu građansku samoupravu. Od tog perioda, sačuvani su tragovi vođenja administracije, kao posledica delovanja Gradske uprave. Oni se nastavljaju u kontinuitetu u potonjim istorijskim periodima – Habsburške monarhije, Austrougarske monarhije, Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, Kraljevine Jugoslavije, sve do sedamdesetih godina 20. veka. Ova arhivska građa odražava ekonomski, politički i kulturni život ljudi na ovom podneblju.

Nakon prve, u Subotici su kasnije izgrađene još dve Gradske kuće (1828. i 1910. godine), a sedište Arhiva se nije izmeštalo iz nje do današnjih dana.

O organizovanom vidu zaštite arhivskih dokumenata i nastanku arhivske službe u Subotici, možemo govoriti tek od vremena nakon završetka Drugog svetskog rata.

Uvidevši značaj pisanih dokumenata, organi vlasti nakon završetka rata donose prve propise i uputstva kako bi se sprečilo uništavanje dokumenata. Pojedinačni propisi i uputstva o zaštiti dokumenata će prerasti u organizovani vid zaštite obrazovanjem Arhivskog područja za grad Suboticu i Bačkotopolski srez, na osnovu odluke odeljenja za prosvetu GIO NS APV br. 16800 iz 1946. godine. Odlukom je formirano devet arhivskih područja u Vojvodini: Novosadsko, Somborsko, Subotičko (koje čini grad Subotica i srezovi Subotica i Bačka Topola), Senćansko, Velikokikindsko, Zrenjaninsko, Vršačko, Pančevačko i Sremskomitrovačko. Istom odlukom je naznačeno da svako arhivsko središte mora imati arhivskog rukovodioca.

Početkom 1949. godine Arhivsko područje preraslo je u Arhivsko središte. U dokumentu od 16. februara 1949. godine koji je upućen od strane Gradskog narodnog odbora – Izvršnog odbora arhivaru arhivskog područja, naglašeno je da se arhivska središta ne mogu tretirati kao ustanove, sve do donošenja odluke od strane Ministarstva prosvete.

Na osnovu Rešenja Izvršnog odbora Gradskog narodnog odbora br. 2173/1952. godine, donetog na osnovu Rešenja Ministarstva prosvete NR Srbije br. 32355 osniva se samostalna ustanova pod nazivom Gradska državna arhiva u Subotici.

Ustanova dobija naziv Istorijski arhiv Subotica 1964. godine na osnovu Rešenja Skupštine sreza Subotice br. 05-7101/1964. godine. Prava i dužnosti osnivača u ovom periodu je vršio Narodni odbor sreza, odnosno Skupština sreza Subotice.

Važni datumi:

  
• 1946. godine je formirano Arhivsko područje za grad Suboticu i Srez Bačku Topolu;
  
• 16. jula 1947. imenovan i postavljen rukovodilac Arhivskog područja;
  
• početkom 1949. Arhivsko područje prerasta u Arhivsko središte;
  
• 1952. godine osniva se samostalna ustanova – Gradska državna arhiva;
  
• 1964. godine ustanova dobija naziv Istorijski arhiv Subotica.

Osnivački akt:

Rešenje Izvršnog odbora Gradskog narodnog odbora Subotica br. 2173/1952 donet na osnovu rešenja Ministarstva prosvete NR Srbije br. 32355.

Prvi direktor:

Emil Vojnović

ISTORIJAT FONDOVA I ZBIRKI

Najvažniji fondovi prilikom osnivanja:

Arhivska građa Magistrata 1743–1918, gradskih komesara, pravozastupnika, vlastelinskih sudova za grad Suboticu, Bajmok, Aleksandrovo, Školskog nadzorništva.

Sačuvanu građu u kontinuitetu, a koja se odnosi na Gradsku upravu, možemo pratiti od 1743. godine. Te godine je po ukidanju Potiske i pomoriške Vojne krajine, Vojni šanac Subotica privilegijom carice Marije Terezije proglašen privilegovanom komorskom varošicom po imenu Sent Marija. Iz vremena slobodnog kraljevskog grada Subotice (1779–1849) sačuvan je fond Magistrat slobodnog kraljevskog grada Subotice. Kontinuitet rada Gradske uprave se nastavlja kroz arhivski fond Gradskog načelstva za period od 1850. do 1860. godine. Potom sledi fond Gradsko veće Subotice 1861–1918. godina.

Kasnije primljeni fondovi i zbirke od većeg značaja:

Gradsko poglavarstvo grada Subotice 1919–1941; Gradski narodni odbor 1945–1954; Sudski fondovi; Siročadski sto grada Subotice; Zbirka matičnih knjiga osnovnih škola; građa raznih udruženja, društava itd.

Ukupna količina građe u arhivu:

U 2016. godini ukupna količina građe iznosi 7300. Krajem 2016. godine Arhiv raspolaže sa 515 arhivskih fondova i zbirki, od kojih je 396 sređenih i 119 nesređenih. Ustanova vrši nadzor nad 963 registrature koje se nalaze na teritoriji Subotice, Bačke Topole i Malog Iđoša.

Stanje očuvanosti građe:

Dobra očuvanost.

Hronološki raspon građe:

1658–2013. Najstariji originalni dokument koji se čuva u Arhivu je plemićka diploma Janoša Sencija iz 1658. godine. Desetak dokumenata je sačuvano iz perioda Potiske Vojne krajine, kome je subotički šanac formacijski pripadao. Posle bitke kod Sente 1697. godine, oslobodivši se turske vlasti, Subotica je pripojena Vojnoj granici.

Dokumenti koji se nalaze u sklopu fondova i zbirki obuhvataju vremensko razdoblje od sredine 17. veka do današnjih dana, a svedoče o životu u Subotici i okolini, kao i šire. U arhivu se čuvaju veće grupe arhivalija: isprave (povelje i diplome); rukopisne knjige (protokoli, registri i druge knjige); spisi sa svojim pomoćnim knjigama; rukopisne ostavštine značajnih porodica i ličnosti; karte, mape, planovi; štampani materijal; fotografije, audio-vizuelna građa, te magnetni (diskete i slično) i digitalizovani zapisi. Arhivska građa je pretežno pisana na srpskom, mađarskom, nemačkom, latinskom i hrvatskom jeziku. Podeljena je po nastanku u fondove i zbirke: organi vlasti i organi uprave; pravosudni organi; prosveta, nauka i kultura; privreda; vojska; društveno-političke organizacije; porodični i lični fondovi; zbirke.

Na osnovu kriterijuma za kategorizaciju arhivske građe, arhivski fondovi su grupisani na fondove od izuzetnog, velikog i opšteg značaja.

U fondove od izuzetnog značaja spada 21 fond:

    
• F. 261, Magistrat povlašćene kraljevsko-komorske varoši Sent Marija (1743−1779);
    
• F. 272, Magistrat slobodnog kraljevskog grada – Subotica (1779−1849);
    
• F. 71, Sreska komisija za ratnu štetu − Subotica (1945−1946);
    
• F. 385, Komisija za ratnu štetu sreza i grada – Subotica (1946−1947);
    
• F. 69, Gradska komisija za ratnu štetu – Subotica (1945−1946);
    
• F. 283, Opštinska gradska uprava – Subotica (1965−?);
    
• F. 377, Ured za katastar – Subotica (1945−1965);
    
• F. 166, Komanda mesta – Subotica (1944−1945);
    
• F. 284, Vojna stanica Pačir (1944−1945);
    
• F. 384, Vojna stanica − Stara Moravica (1944−1945);
    
• F. 23, Kraljevski sudbeni sto – Subotica (1871−1918);
    
• F. 20, Sudbeni sto – Subotica (1861−1871);
    
• F. 45, Okružni sud – Subotica (1919−1941);
    
• F. 86, Okružni sud – Subotica (1945−?);
    
• F. 60, Gradsko načelstvo slobodnog kraljevskog grada – Subotica (1941−1944);
    
• F. 1, Vojnići od Bajše – Subotica (1644−1946);
    
• F. 179, Zbirka Ivanji Ištvana (1724−1783);
    
• F. 271, Tajni arhiv grada Subotice (1743−1904);
    
• F. 275, Zbirka projekata (1845−1989);
    
• F. 216, Zbirka Jelisavete Lifke (1882−1981).

Većina ovih fondova je ujedno najviše korišćena prilikom istraživanja.

Depo – površina 2805,9 m² i to:

  
1. obj. CA sedište (kancelarije i depoi na III i IV spratu Gradske kuće – 1371,71 m²
  
2. obj. SBS depo u Subotici (deo suterena zgrade Suda), ul. Senćanski put 1 – 227,50 m²
  
3. obj. SCS depo u Subotici (deo objekta I, II i III sprat), ul. Matije Gupca – 506,37 m²
  
4. obj. TAS depo u Bačkoj Topoli, (deo prizemnog magacina), ul. Bajšanski put 21 – 144 m²
  
5. 3 skloništa u Subotici – 484,71 m²

Istorija zgrade Arhiva

Kratka istorija smeštaja Arhiva, depoa:

Krajem 1948. godine, Gradski muzej ustupa jednu prostoriju za potrebe Arhivskog područja, zatim 1949. godine dve prostorije u Engelsovoj ulici u Subotici. Krajem 1950. godine Arhivskom središtu dodeljeno je 11 prostorija na trećem spratu u zgradi Glavnog narodnog odbora (kako se tada zvanično zvala) odnosno ranijoj i sadašnjoj Gradskoj kući, gde je i danas smešten. Dodatni prostor za smeštaj preuzete arhivske građe, Arhiv je dobio 1982. god. u suterenu Suda, 1988. godine u Bačkoj Topoli, 2005. godine 3 sprata u objektu u ulici Matije Gupca i 2008. godine u 3 atomska skloništa.

Istorijat zdanja u kome se Arhiv trenutno nalazi:

Zgrada u kojoj je smešten Istorijski arhiv Subotica je treća po redu Gradska kuća koja je sagrađena 1908–1912. godine na približno istom mestu kao prethodne dve. Zgrada je sagrađena po projektima arhitekata iz Budimpešte Marcela Komora i Dežea Jakaba. Prizemlje je prepušteno ugostiteljima i trgovini, a prvi, drugi i treći sprat, baš kao nekada i danas zauzimaju službe gradske administracije. Deo trećeg, gde su nekada bili smešteni policija i istražni zatvor, koriste se za kancelarije i depoe Istorijskog arhiva. Gradska kuća je izgrađena u stilu mađarske secesije, najimpozantniji je svečani ulaz sa kompleksom svečanih prostorija na prvom spratu.

Najkarakterističniji deo Gradske kuće, toranj visok 76 metara, nalik je tornju Upravne palate u Tirgu Murešu (Rumunija), koje su projektovali isti autori. Visoki toranj vremenom je postao zaštitni znak grada i nalazi se na najraznovrsnijim izdanjima koja govore o Subotici. Toranj sa satom je vidljiv iz svakoga dela grada.

Prostori Gradske kuće jedno vreme su vršili funkciju Doma kulture. U to vreme gradska administracija je svoju delatnost obavljala u zgradi poznatoj kao Nova gradska kuća. Međutim, nedostatak novca, reprezentativnost objekta i centralno mesto u gradu vratili su gradsku upravu pod svodove građevine, koja već puni vek važi za simbol grada.

STRUKTURA ARHIVA

Administrativna podela arhiva:

  
• Odeljenje za upravu i opšte poslove
  
• Odeljenje za zaštitu arhivske građe i registraturskog materijala
  
• Odeljenje za sređivanje i obradu arhivske građe (unutrašnja služba)
  
• Odeljenje za dokumentaciju i informacije

Opseg poslova:

Zaštita građe:

– 963 evidentirane registrature van Arhiva; u Arhivu ima 515 fondova i zbirki (7300 m)

Poslovi sa korisnicima:

– za 2016. godinu broj zahteva za privatno-pravne i druge svrhe je 1407; korisnika arhivske građe bilo je 88 od toga 80 domaćih i 8 stranih istraživač (izdato je 860 knjigа, 202 arhivskih kutija, 1270 predmeta) a korisnika bibliotečkog materijala je bilo 29.

Zaposleni:

Izveštaj Glavnog izvršnog odbora od 2. novembra 1946. godine upućuje svim muzejima, arhivima i bibliotekama Vojvodine dopis o obaveznim zaposlenim licima u ovim institucijama. Tako se u arhivima predviđa po jedan arhivar i saradnik u zavisnosti koliko iziskuje obim i priroda poslova. Predviđa se jedan arhivar ujedno i upravnik. Stručno osoblje ovih ustanova može biti stalno, honorarno ili dobrovoljno.

Kao prvi arhivski rukovodilac sa tadašnjim središtem u Gradskoj biblioteci pominje se Blaško Vojnić. On je 16. jula 1947. godine određen za prvog arhivskog rukovodioca subotičkog područja koje je obuhvatalo grad Suboticu i srezove Subotica i Bačka Topola.

U godišnjem izveštaju za 1948. godinu od 1. januara do 11. jula, kao rukovodilac na dobrovoljnoj bazi se pominje Mihalj Prokeš. Nakon njega za područnog arhivara, a kasnije arhivskog rukovodioca, biće postavljen Ivan Rudić. Kao rukovodilac on će učestvovati na arhivističkim sastancima i boraviće na arhivističkim kursevima u Beogradu i Dubrovniku.

Postavljanjem Emila Vojnovića za rukovodioca od 28. novembra 1951. godine postepeno će se povećavati broj zaposlenih radnika u Arhivu. A upravo zahvaljujući njima – generacijama arhivista i arhivskih pomoćnika koji su radili u Arhivu, arhivska građa je postala dostupna u naučne i druge svrhe.

Danas Arhiv ima 20 radnika u stalnom radnom odnosu.

U proteklom periodu direktori Arhiva su bili:

  
• Blaško Vojnić (rukovodilac Gradske biblioteke zadužen za organizovanje arhivske službe 1947)
  
• Mihalj Prokeš (1947)
  
• Ivan Rudić (1949–1951)
  
• Emil Vojnović (1951–1973)
  
• Andrija Horovic (1973–1974)
  
• Jožef Palinkaš (1974–1975)
  
• Andrija Horovic (1976)
  
• Smilja Prijić v.d. (1976–1977)
  
• Milan Dubajić (1977–1993)
  
• Zoran Veljanović (1993–2001)
  
• Stevan Mačković (od 2001)

Istaknuti arhivisti:

  
• Dr Emil Vojnović
  
• Gašpar Ulmer
  
• Mr Janoš Doboš
  
• Laslo Mađar